de Vignemont, Kognitywistyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->TLUMACZENIA -TRANSLATIONSFREDERIQUE DEVIGNEMONT1TANIASINGER212Institut des Sciences Cognitives, 67 bd Pinel 69675 Bron cedex, FranceCenter for Social Neuroscienceand Neuroeconomics,Institute for EmpiricalUniversity of Ziirich, Bliimlisalpstrasse10, CH - 8006 Ziirich, SwitzerlandResearchin Economics,Empatyczny mózg: jak, kiedy i dlaczego?The empathic brain: how, when and why?Wiad. Psych. Z008; 11(11;58-67Niedawne badania neuroobrazowe wskazujq, ze ludzie automatycznie podzie-laja emocje innych osób, gdy sa na nie eksponowani. Kwestionujemy zalozenieo automatyzmie tego procesu i proponujemy podejscie kontekstualne, w którymprzedstawiamy kilka czynników modulujacych empatyczne reakcje mózgu.Kontekstowa ocena moze wystepowac w trakcie wczesnej analizy sytuacji emo-cjonalnej, która pózniej moze (ale nie musi) doprowadzic do empatycznej reak-cji mózgu. Moze takze wystepowac sytuacja odwrotna, w której automatycznareakcja empatyczna mózgu jest analizowana w kontekscie sytuacji, która jawyzwolila. Postulujemy, ze empatia spelnia dwie wazne role: pierwszq jest rolaepistemologiczna-dostarczania informacji na temat przyszlych zachowaninnych ludzi i istotnych zmian srodowiskowych. Natomiast jej rola spolecznapolega na byciu zródlem motywacji dla wspólpracy i zachowan prospolecznych,jak równiez na ulatwianiu skutecznej komunikacji miedzy ludzmi.Recent imaging results suggest that individuals automatically share the emotionsoj others when exposed to their emotions.wequestion the assumption oj theautomaticity and propose a contextual approach, suggesting several modulatoryfactors that might influence empathic brain responses. Contextual appraisalcould occur early in emotional cue evaluation, which then might or might notlead to an empathic brain response, or not until after an empathic brainresponse is automatically elicited.wepropose two major rolesfor empathy;its epistemological role is to provide information about the jUture actionsoj other people, and important environmental properties. Its social role is toserve as the origin oj the motivation for cooperative and prosocial behavior,as welf as help for effictive social communication.©2006 Elsevier Ltd. Alf rights reserved.WSTEPW dziesiec lat po odkryciu neuronów "zwierciadlanych" u malp [1] posiadamyobecnie dowody na istnienie obwodów neuronalnych zwiazanych z regulacjaafektu, które sa podstawa naszych zdolnosci do empatii. Badania neuroobra-zowe wykazaly aktywacje wspólnych (nakladajacych sie) obszarów mózgu,w czasie gdy osoby przezywaja wlasne emocje i obserwuja takie same emocjeu innych[2-8].Wskazuje sie, ze: (i) wspólne afektywne obwody neuronalnestanowia wyjasnienie, w jaki sposób emocje innych osób sa odczuwane jakonasze wlasne oraz (ii) powyzsze obwody sa aktywowane w sposób automa-tyczny, gdy tylko obserwujemy innych przezywajacych emocje. Ale czy rze-czywiscie empatia jest wyzwalana automatycznie,za kazdym razem, gdywidzimy, ze ktos doswiadcza emocji? W tym artykule, z perspektywy naukAdres do korespondencji:Singer. T. singer@iew.unizh.chReprintedfrom"TrendsinCognitiveSciences",Vol. 10 No 10, Frederique deVignem,,!.TaniaSinger ... Theempathickbrain:when and wh,?",p. 435-141,how,©ZOOGElsevierltd,withpernissionlromElsevierltd.Przedrukowanoz.,TrendsinCognitiveScien·ces", Vol. 10 No 10, Frederique deVigne·mont, Tania Singer. "Tha empathick braio:how, when and why?", sir. 435-141,©1006E1mierLtd, za zgoda E1mierLldFREDERIQUE DE VIGNEMONT, TANIA SINGEREIVIPATYCZNY MÓZG' JAK, KIEDY I DLACZEGO?59o mózgu, psychologii i filozofii kwestionujemyzalozenie o automatycznym powstawaniu empatiii proponujemy kilka czynników, które moga wplywacna to, kiedy i do jakiego stopnia odczuwamy empa-tie. Ponadto, przedstawiamy wstepne odpowiedzi napytanie: dlaczego empatia pojawila sie w trakcie ewo-lucji naszego gatunku?CO TQ JEST EMPATIA I W JAKISPOSOB ODCZU.WAMY EMPATIE:HIPOTEZA WSPOLNYCHOBWODÓW NEURONALNYCHZanim zaproponujemy kilka odpowiedzi na pytaniajak? kiedy? dlaczego?, dotyczace empatii, spróbujemyzdefiniowac owo pojecie. Istnieje prawdopodobnietyle definicji empatii, ilu jest badaczy zajmujacych sietym problemem. Wystepuja dwa podstawowe kie-runki: niektórzy opowiadaja sie za szeroka definicjaempatii, jako rozumieniem uczuc innej osoby, dzie-leniem afektu [9], lub jako "odpowiedzia afektywnabardziej wlasciwa dla sytuacji innej osoby, niz naszejwlasnej' [10]. Definiowana w ten sposób empatiaobejmuje takie pojecia, jak zarazliwosc emocji,wspólczucie, dyskomfort psychiczny lub nawet poz-nawcze przyjecie perspektywy innej osoby. Definicjata nie pozwala jednak na precyzyjne wyjasnienie na-RamkaswiadomoscIstniejaI.Pytania dotyczace empatii wymagajacei izomorfizmco do twierdzenia,filozofowieze reakcjeuwazaja,odpowiedzi:kontrowersjeempatycznesa za-wsze swiadome.wiadczeniemNiektórzyze empatia jest dos-swiadomymtego, jak to jest czuc sie tak, jak czuje sie innaonline"[43, 441. Przeciwnie,sa automatyczniemozliwoscniektórzybada-osoba poprzez "stymulacjecze mózgu uwazaja,ze stany afektywnei nieswiado-badania em-mie dzielone z innymi osobami.patii niezaleznierozwiazanieod powyzszegoMimo ze istniejeproblemu,fenomenologicznetego zagadnienianadal nie jest jasne.odpowiedzi,dotyczystopnia, do jakiegostanem afektywnym.emocji),czyi pod-tegoInne pytanie, które wymagareakcjaempatycznajest izomorficzna"grube"z pierwotnymCzy jest to podobienstwobardziej wysublimowanestawoweproblemu,skladowe)?(np. ta sama biegunowosc(np. ta sama biegunowosc,Badania mózgu rozpoczelyintensywnoscrozwiazywanieale nie moga udzielic jeszcze jednoznacznejwiekszoscbadan dotyczacychze reakcjeodczuwaniaempatyczneodpowiedzi.bólu, prowadzo-z czyn-Na przyklad,nych metoda fMRI, wskazuje,noscia afektywnejsa zwiazaneczesci obwoduzwiazanegoczuciowymiz odczuwaniem(pierwszorzedowabólui drugo-stymula-aktywa·igla(AC C oraz Al), a nie wrazeniamirzedowakora czuciowa).Korzystajacjednak z przezczaszkowejwykazalizmniejszonacji magnetycznej,cje pól ruchowychbadacze z grupy Aligotiodpowiadajacychmiesniom,które byly przebijaneu osób obserwowanychdla dotyku wykazanoumiejscowionejnia, w którym[31. Wyzwaniemwplywajacych[211.Podobnie,aktywacjew niedawnymbadaniu "empatii"pierwszorzedowejkory czuciowej,do innego bada-kory czuciowejczynnikówsomatotopowowykazano[451, w przeciwienstwiedrugorzedowejtylko pobudzeniedla przyszlychna stopienbadan bedzie wyodrebnienieempatii.izomorficznoscitury empatii oraz jej automatycznosci, poniewaz za-wsze mozna zauwazyc, ze zalezy ona od poziomuempatii [11]. Inni badacze, w tym takze nasza grupa,preferuja wezsza definicje empatii [12, 13]. Empatiawystepuje wtedy, gdy: (i) jedna z osób jest w okres-lonym stanie afektywnym; (ii) stan ten jest analo-giczny do stanu afektywnego innej osoby; (iii) stanten jest wywolany przez obserwacje lub wyobrazeniesobie stanu afektywnego innej osoby; (iv) dana osobawie, ze inna osoba jest zródlem jej stanu afektywnego.Powyzsza wezsza definicja empatii nadal pozosta-wia niektóre pytania otwarte (ramka 1). Pozwala onajednak na rozróznienie empatii od innych pokrew-nych zjawisk. Poznawcze przyjecie perspektywy innejosoby nie spelnia na przyklad pierwszego kryteriumwspomnianej definicji. Ktos wyobraza sobie stan psy-chiczny innej osoby, w tym jej stan afektywny, niebedac emocjonalnie zaangazowanym (np. na podsta-wie mojej znajomosci twojej osoby, wnioskuje napodstawie twojego zachowania, ze odczuwasz lek, aleja nie odczuwam leku). Podobnie jak empatia,wspólczucie odnosi sie do stanu afektywnego wy-wolanego przez inna osobe, a co za tym idzie jestczesto utozsamiane z empatia [13]. Jednakze, niespelnia ono kryterium analogicznosci (np. jest miprzykro, poniewaz odczuwasz zazdrosc, smutek lubzlosc, ale sam nie jestem zazdrosny, ani smutny).W koncu, zarazliwosc emocjonalna obejmuje wyste-powanie tych samych stanów afektywnych, ale niespelnia kryteriów rozróznienia miedzy wlasna osobaa innymi ludzmi (np. dziecko zaczyna plakac, po-niewaz inne dzieci placza, ale nie musi ono wiedziec,ze inni sa zródlem jego stanu afektywnego).Waska definicja empatii zaproponowana wyzej po-wstala po czesci za sprawa badan nad neuronalnymipodstawami tej zdolnosci. Niedawne badania czyn-nosciowego rezonansu magnetycznego(fMRl)wy-kazaly, ze obserwacja stanów afektywnych innej jed-nostki aktywuje czesc obwodu neutonalnegozaangazowanego w przezywanie tego stanu u danejosoby, bez wzgledu na to, czy mamy do czynieniaz obrzydzeniem [2], dotykiem [3], czy bólem[4-8](ryc. 1).Niektórzy autorzy wskazywali, ze wspólne obwodyneuronalne, takie jak wspomniane powyzej, tworzasie za sprawa uczenia asocjacyjnego lub mechaniz-mów uczenia opisanych przez Hebba w zakresiedzialan [14, 15], emocji oraz odczuc [15]. Wedlugtych badaczy, wspólne obwody neuronalne moglybypowstac za sprawa polaczen miedzy jednoczesnie ak-tywowanymi neuronami. A zatem, kiedy spo-strzezeniu (np. widokowi gniewnej twarzy) lub sym-bolicznej wskazówce (np. slowu "ból") towarzyszapewne emocjonalne, trzewne lub somatosensoryczneobjawy, tworza sie polaczenia miedzy bodzcem i neu-60WIADOMOSCIPSYCHIATRYCZNE,Tom 11, Nr 1/2008(b)Dotyk(e)(f)(9)~..--~,Widok dotykuObiektywnySubiektywnyDotykBodziec neutralnyOdpowiedzbólowaRycina I.Wspólne obwody neuronalne, które uwidoczniono za pomoca badan fMRl, istotne w odczuwaniu empatii dla wstretu, dotyku i bólu. (a)Wspólna aktywacja mózgu w Al (przedniej czesci wyspy). wyzwolona przez wywolujace obrzydzenie zapachy (czerwone) oraz widok kogos wachajacegowywolujace obrzydzenie zapachy [2]. (b) Wspólna aktywacja drugorzedowej kory czuciowej (Sil) zwiazana z dotykaniem nogi (czerwone) oraz oglada-niem nagran wideo dotykania nogi (niebieski) [3]. (c-g) Nakladajace sie obszary aktywnoscilowych (zielone) lub w trakcie empatyzowaniamózgu (Al oraz ACC) w trakcie otrzymywaniabodzców bó-z inna osoba odczuwajaca ból (czerwone), natomiast (c) przedstawia aktywacjemózgu u kobiet po-strzegajacych sugestie, ze ich partnerzy odczuwaja ból [4]. (d) przedstawia aktywacje tych samych obwodów, gdy kobiety (po prawej) lub mezczyzni(po lewej) obserwuja nieznanego, ale uczciwego gracza otrzymujacego bodziec bólowy [22] oraz (e-g) ilustruja odpowiedzi mózgu osób ogladajacychnieruchome obrazy potencjalnie bolesnych sytuacji [50]. ekspresji mimicznej wyrazajacej ból [8] oraz igiel wbijajacychtyczace zastosowanych metod i analiz znajduja sie w cytowanychpracach.sie w dlon [6]. Szczególy do-ronalna reprezentacja wewnetrznych doznan. W pó-zniejszym czasie, zwykle przedstawienie takich bodz-ców moze wywolac emocjonalna, trzewna lub soma-tosensoryczna reprezentacje z nimi zwiazana. Zgodniez przedstawionym pogladem, reakcje empatyczne saautomatycznie wyzwalane przez zwykla percepcje ta-kich bodzców. Jednak, czy empatia zawsze pojawia siew sposób automatyczny?KIEDY EMPATYZUJEMY:AUTOMATYZMI CZYNNIKI MODULUJACEJak zilustrowano na ryc. l, wspólne obwody neuro-nalne uczestniczace w reakcjach empatycznych sa wy-wolywane na widok nie tylko cierpienia ukochanychosób [4], ale takze na widok cierpienia osób niezna-jomych [8] i na widok igly wbijajacej sie w dlon in-nej osoby [6]. Co wiecej, nie wszystkim uczestnikombadan zawsze przedstawiano ich prawdziwy cel[2-4,6, 7]. Powyzsze wyniki wskazuja, ze zawsze empaty-zujemy z innymi osobami, gdy jestesmy ekspono-wani na ich emocje, bez wzgledu na to, kim sa. Czyto prawda? Czy moze jestesmy bardziej wybiórczy?Na poziomie fenomenologicznym,z pewnosciaciagle nie empatyzujemyz ludzmi wokól nas [16].W prawdziwym zyciu jestesmy swiadkami ciaglegoprzezywania przez ludzi sprzecznych emocji. Jeslimielibysmy swiadomie odczuwac to, co oni przezcaly czas, znajdowalibysmy sie w stanie ciaglego emo-cjonalnego zamieszania, które nie pozostawialobymiejsca na nasze wlasne emocje. Z perspektywy naukio mózgu, mozna by jednak uwazac, ze podswiadomiedzielimy emocje innych, mimo ze nie jestesmy tegoswiadomi. Pytanie o to, kiedy empatyzujemy, bylobywówczas bezprzedmiotowe,poniewaz empatycznereakcje mózgu pojawialyby sie w sposób automa-tyczny i systematyczny [9]. W takim sensie, empatianie róznilaby sie istotnie od emocjonalnejzarazli-wosci lub imitacji (ramka 2).FREOERIQUE DE VIGNEMONT, TANIA SINGEREMPATYCZNY MÓZG JAK, KIEDY I DLACZEGO?61_13-~_'!1_~~L_~~?!!~_~~~~_?~~_~~E~~ij__Pojecie empatiiwprowadzone.raz mimicznybylo zwiazanez czynnosciaruchowaod czasu. gdy byloimitujacwy-_MQDULACJAMOZGUEMPATYCZNEGOTheodor Lipps wskazywal,twarzy,mamy bezposredniOdkrycieze wewnetrzniedostep do emocji, które wyzwo-ukladów"odzwierciedlajacych"potwier-do wy-lily dana ekspresjew sferze ruchowejdzenie teoriizwoleniamimiczna.jest uwazaneza pierwsze,neurobiologiczneLippsa: postrzeganiesymulacjiruchu innej osoby wystarczaobserwowanegowykonaniapsychicznejruchu, oraz jesli nie jestjestzahamowane- do rzeczywistegodanego ruchu. Imitacjajesli zwyklezatem istotna tendencjamowana.Mozna zatem zalozyc.od wspólnejmatycznie.wania.do reagowania[14], nawetjest ha-ze empatianie jest odleglaod imitacji.Obie zalezaauto-reprezentacjiObie pozostajau jednej i drugiej osoby. Obie wystepuja"w stanie uspienia",w przypadkuich zahamo-teo-W zwiazkuz tym, niektórzyautorzy zaproponowali"ruchowarie empatii"[46-49],zgodnie z która emocje innych osób sana podstawiereprezentacjiich dzialan oraz imitacji:i/lub wyrazu twarzyroz-za pomoca gestówodzwierciedlanierozpoznawaneemocjemoga byc wyrazanea wewnetrznelezacych(tj. dzialanl.poznawanieProponujemytych dzialan umozliwiaemocjonalnych.na obserwacjiu ich podloza stanówpoglad, ze empatianie polega wylacznieneuronalneobwodówzachowan.sa zwiazaneru-empa-chów ciala. Co za tym idzie, obwodytii nie musza aktywowacgazowanychw obserwacjeruchowychi imitacjebedace podstawaneuronalnychzaan-Jak przedstawionoz aktywacjakory czu-to na ryc. 1, odpowiedziciowej,jak równiezempatyczneelementówukladu limbicznego.a nie obwodówtakich jak zakret ob-ruchowychzwiazanychmozereczy oraz przednia czesc wyspy,z neuronamiopieraczwierciadlanymi.Odkrycia te wskazuja,obwodachze empatiasie wylaczniena wspólnychzwiazanychz procesamiMimo ze[38],emocjonalnymi,niezaleznieod aktywacjiobszarówruchowych.neurony zwierciadlanedzialaniesa swoistedla danej modalnoscizmyslowej[9].moze nadal byc postrzeganejako model rozumieniaPrzedstawimy dane pochodzace z badan nad móz-giem wskazujace, ze empatia nie jest zwyklym na-stepstwem biernej obserwacji bodzców emocjonal-nych, ale stanowi przedmiot kontekstowejocenyi modulacji. Taki poglad jest zgodny z wynikamiostatnich badan w zakresie psychologii rozwojoweji spolecznej analizujacych znaczenie dla empatii ta-kich czynników, jak podobienstwo i znajomosc, któremierzone sa w sposób posredni za pomoca wskaznikazachowan prospolecznychoraz kwestionariuszysa-mooceny lub oceny przez rodziców[9,17-20].Niedawno badacze mózgu zaczeli analizowac, czyczynnosc wspólnych obwodów neuronalnych mozebyc modyfikowana.Dowody na modulacyjne zna-czenie istotnosci i intensywnosci bodzców bólowychzostaly przedstawione przez grupe badaczy Aglioti,którzy stwierdzili, ze zmniejszenie pobudzenia ru-chowego zwiazane z empatia u obserwatora wyste-powalo tylko wówczas, gdy igla gleboko wnikalaw miesien modelu, a nie wtedy, gdy igla jedynieuklula reke [21].Singer i wsp. [22] stwierdzili, ze modulacja doko-nuje sie za sprawa uczuciowych zwiazków laczacychempatyzujacegoz osoba cierpiaca. Ochotnicy obuplci poczatkowo odgrywali Dylemat Wieznia z dwo-ma partnerami.Jeden z partnerów gral uczciwie,a drugi nieuczciwie. U osób obojga plci, zwiazanaz doznawaniem empatii aktywacja przedniej czesci za-kretu obreczy(anterior cingulate cortex- ACC) orazprzedniej czesci wyspy(anterior insula- Al) zacho-dzila wówczas, gdy cierpienia doznawal gracz uczciwy.U mezczyzn jednak (ale nie u kobiet) nie wystepowalareakcja empatyczna, w przypadku obserwacji cier-pienia gracza nieuczciwego. W zamian za to, u mez-czyzn, wystepowala zwiekszona aktywnosc w okoli-cach mózgu zwiazanych z ukladem nagrody (jadropóllezace), która wykazywala korelacje z wyrazanachecia zemsty, oceniana w badaniach kwestionariu-szowych. W koncu, Lamm i wsp. [23] wykazali, zebadani wykazywali mniejsza reakcje empatycznaw obszarach zwiazanych z odczuwaniem bólu, gdywiedzieli, ze ból u innych osób byl uzasadniony prze-prowadzanymi u nich procedurami terapeutycznymi.Podsumowujac,powyzsze odkrycia moga wskazy-wac, ze empatyczne reakcje mózgu sa podatne namodulacje·PODEJSCIE KONTEKSTUALNENa podstawie powyzszych odkryc, proponujemytekstualne podejscie do empatii. Wskazujemyze: (i) empatia jest modulowanaprzez ocenelicznosci ja wyzwalajacych oraz (ii) modulacjakon-na to,oko-mozeTabelaI.Czynniki modulujacewempatii;Zwiazek pomiedzy empatyzujacym________________~:'_~~~_~j_~~~~~_~~_ ~~_~~~~~~~_~~:~~~i~; _~~~_~~_+~~_~~~~~_t_-1-~~~~_~~~~:~_~_RodzajiZwiazek uczuciowy i przywiazanieiOcena sytuacjiiPobudzenie emocjonalneZnaczenieEmocje pierwotneIntensywnoscvs. wtórnei::::Znajomosc i podobienstwozal::~:~:;r:~i:.Intencje komunikacyjne;~~::~josobyWyrazanie wielu emocjiI:::i,'::,Repertuar emocjonalnyZdolnosc do regulacji emocjiOsobowosc. plec i wiek62Tll 1/\( 7E'\JIAWIADOMOSCIPSYCHIATRYCZNE,Tom 11, Nr 1/2008wystepowac na poziomie neuronalnejodpowiedziempatycznej, moze zachodzic szybko i podswiadomie.Po pierwsze, nalezy odróznic dwa rodzaje modu-lowania empatii. Z jednej strony, mozna modulowacreakcje empatyczne w sposób celowy, wykorzystujackontrole, jaka posiada sie nad wlasnymi reakcjamiemocjonalymi [24]. Na przyklad, lekarze lub mnisibuddyjscy moga osiagac znaczacy stopien kontroliemocjonalnej za sprawa doswiadczeniai praktyki.Z drugiej strony, empatia moze byc modulowanapoprzez nieswiadome procesy oceny, które w istotnysposób moga wplywac na wielkosc reakcji empatycz-nej. Skupimy sie obecnie na tym ostatnim zagadnie-niu i wyróznimy cztery glówne kategorie czynnikówmodulacyjnych (tab. 1).wymaga osoba obserwowana,a takze doznawanieprzez osobe obserwowana emocji kierowanych wobecosobyempatyzujacej(np. osoba cierpiaca jest zla lubzazdrosna wobec osoby empatyzujacej).CHARAKTERYSTYKAEMPATYZUJACEJOSOBYPlec [25, 26], osobowosc, wiek [27] oraz uprzedniedoswiadczeniaosoby empatyzujacej[28] mogawplywac na odczuwanie empatii. Osoba, która niecierpi z powodu zawrotów glowy, nie potrafi odczu-wac empatii z osoba, która jest przerazona z powoduwysokosci, poniewaz nie zna odczucia zawrotówglowy. W takim przypadku, mozna zalozyc, ze osobaempatyzujacamoze angazowac sie w poznawczeprzyjmowanie perspektywy osoby obserwowanej.WEWNETRZNECECHY WSPÓLNIEPRZEZYWANYCHEMOCJIIntensywnosc,istotnosc oraz biegunowosc(pozy-tywna i negatywna) emocji odczuwanych przez osobeobserwowana moga miec wielki wplyw na intensyw-nosc reakcji empatyzujacego.Co wiecej, latwiejszemoze byc odczuwanie empatii w przypadku podsta-wowych emocji, takich jak lek, szczescie czy smutek,niz w przypadku emocji wtórnych, takich jak za-zdrosc.KONTEKSTSYTUACYJNYZWIAZEK MIEDZYOBSERWOWANAI EMPATYZUJACYMOSOBAW badaniu Singer i wsp. [22] reakcje empatycznebyly modulowane poprzez zwiazek emocjonalny, ist-niejacy pomiedzy empatyzujacym i osoba doznajacacierpienia. Do innych czynników, które moga miec is-totne znaczenie dla nasilenia empatii, mozna zaliczycpodobienstwo[18], znajomosc miedzy dwojgiemosób [19], ilosc opieki (np. karmienia [20]), którejCzy moge podzielac twoja radosc wiedzac, ze nie jestona uzasadniona? Czy moge odczuwac empatie wo-bec ciebie, jesli nagle zaczniesz plakac z niewiado-mego powodu, czy moze raczej bede zaskoczony?Empatie trudniej równiez wyzwolic, gdy osoba em-patyzujaca jest jednoczesnie eksponowana na kilkaosób wyrazajacych rózne emocje.Niektóre z czynników modulacyjnych mozna czes-ciowo wyjasnic poprzez role, jaka odgrywaja onew zmniejszaniu lub zwiekszaniu skupienia na bo-dzcu wyzwalajacym emocje (np. znaczenie i inten-sywnosc bodzca, nastrój osoby empatyzujacej i jej po-ziom wzbudzenia; znajomosc empatyzujacego i osobyobserwowanej oraz ich podobienstwo;chec osobyobserwowanej do przekazania, ze oczekuje od osobyempatyzujacejpodzielenia jej emocji). Modulacjaempatii, nie moze jednak zostac w sposób calkowitywyjasniona poprzez skupianie uwagi. Na przyklad,w badaniu Singer i wsp. [22] mezczyzni zwracali taka(alModel póznej ocenyKontekst emocjonalny(blModel wczesnej ocenyWskazówka emocjonalnaKontekst emocjonalnyTRENOS in CognitiveSciencesRycina 2.Schematyczne przedstawienie modeli wczesnej i póznej oceny kontekstu sytuacyjnego empatii
[ Pobierz całość w formacie PDF ]