engels03zasadykomunizmu, Książki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Fryderyk Engels
Zasady komunizmu
Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)
WARSZAWA 2006
Fryderyk Engels – Zasady komunizmu (1847 rok)
Tekst Fryderyka Engelsa „Zasady komunizmu”
(„Grundsätze des Kommunismus”) został napisany
w październiku-listopadzie 1847 r. jako projekt
programu dla Związku Komunistów.
W języku polskim został opublikowany po raz
pierwszy w r. 1920 we Lwowie przez Ludowe
Towarzystwo Wydawnicze, w tłumaczeniu Fr.
Dorskiego.
Odpowiedzi na pytania 9, 22 i 23 zostały
uzupełnione na podstawie wcześniejszego rękopisu
Engelsa pt. „Zarys komunistycznego wyznania
wiary” („Draft of the Communist Confession of
Faith”) napisanego w czerwcu 1847 roku i przez
wiele lat uważanego za zaginiony. Odnaleziony
został w 1968 roku i po raz pierwszy opublikowany
w 1969 roku w Hamburgu razem z czterema
innymi dokumentami odnoszącymi się do
pierwszego kongresu Związku Komunistów w
broszurze zatytułowanej „Gründungs Dokumente
des Bundes der Kommunisten” („Dokumenty
założycielskie Związku Komunistów”).
Podstawa niniejszego wydania (w wersji bez
uzupełnień): Karol Marks, Fryderyk Engels,
„Dzieła”, tom 4, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa
1962.
Tłumaczenie z języka niemieckiego: Franciszka
Landau. Przejrzenie przekładu i uzupełnienia w
oparciu o wydanie angielskie: Maciej Zbylut.
- 2 -
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfm-uw.w.pl
Fryderyk Engels – Zasady komunizmu (1847 rok)
1 p y t a n i e :
C o t o j e s t k o m u n i z m ?
O d p o w i e d ź :
Komunizm jest to nauka o warunkach wyzwolenia proletariatu.
2 p y t a n i e :
C o t o j e s t p r o l e t a r i a t ?
O d p o w i e d ź :
Proletariatem nazywamy tę klasę społeczeństwa, która środki do życia czerpie jedynie i wyłącznie
ze sprzedaży swej prac
nie zaś z zysku od jakiegokolwiek kapitału; klasę, której dola i niedola, życie i
śmierć oraz całe istnienie zależne jest od popytu na pracę, a więc od okresowych zmian pomyślnego i
niepomyślnego stanu interesów, od wahań nieokiełznanej konkurencji. Słowem, proletariat, inaczej klasa
proletariuszy, to klasa robotnicza dziewiętnastego wieku.
3 p y t a n i e :
A w i ę c n i e z a w s z e i s t n i e l i p r o l e t a r i u s z e ?
O d p o w i e d ź :
Nie, nie zawsze. Biedota i klasy pracujące istniały zawsze
klasy pracujące żyły też przeważnie w
biedzie. Lecz taka biedota, tacy robotnicy, którzy żyliby w wyżej opisanych warunkach, a więc
proletariusze, nie zawsze istnieli, podobnie jak konkurencja nie zawsze była wolna i nieokiełznana.
4 p y t a n i e :
J a k p o w s t a ł p r o l e t a r i a t ?
O d p o w i e d ź :
Proletariat powstał wskutek rewolucji przemysłowej, która dokonała się w drugiej połowie
ubiegłego wieku w Anglii i powtarzała się odtąd we wszystkich cywilizowanych krajach świata. Tę
rewolucję przemysłową wywołało wynalezienie maszyny parowej oraz najróżnorodniejszych maszyn
przędzalniczych, mechanicznego warsztatu tkackiego i wielu innych urządzeń mechanicznych. Maszyny te,
bardzo kosztowne, nabywane zatem wyłącznie przez wielkich kapitalistów, zmieniły cały dotychczasowy
sposób produkcji i wyparły dotychczasowych robotników, dostarczały bowiem lepszych i tańszych towarów
aniżeli te, które robotnicy mogli produkować na swoich niedoskonałych kołowrotkach i warsztatach
tkackich. Maszyny te oddały zatem w całości przemysł w ręce wielkich kapitalistów i pozbawiły nikłą
własność robotników (narzędzia, warsztaty tkackie itp.) wszelkiej wartości, tak że kapitaliści wkrótce
zagarnęli wszystko w swoje ręce, zaś robotnicy zostali ze wszystkiego wyzuci. W ten sposób wprowadzony
został system fabryczny w dziedzinie produkcji materiałów odzieżowych. Z chwilą gdy dany był pierwszy
bodziec do wprowadzenia maszyn i systemu fabrycznego, znalazł on bardzo szybko zastosowanie i w
pozostałych gałęziach przemysłu, a głównie w drukarstwie tekstylnym i książkowym, w garncarstwie i
przemyśle metalowym. W coraz większym stopniu przyjmował się podział pracy pomiędzy poszczególnych
robotników, tak że robotnik, który dawniej wykonywał daną pracę w całości, obecnie wykonywał tylko jej
część. Ten podział pracy umożliwił tańsze i szybsze dostarczanie produktów. Redukował on też pracę
każdego poszczególnego robotnika do niezmiernie prostej i wciąż powtarzanej mechanicznej czynności,
1
Początkowo Marks i Engels mówili o sprzedaży
pracy
. Później Marks wykazał, że robotnik nie sprzedaje swojej pracy, lecz
swoją
siłę roboczą
. Patrz: objaśnienia Engelsa we wstępie do rozprawy Marksa „Praca najemna i kapitał”.
– Red.
2
Patrz: uwaga Engelsa o poprzedzającym społeczeństwo klasowe bezklasowym społeczeństwie pierwotnym w notce do
„Manifestu Partii Komunistycznej” (Karol Marks, Fryderyk Engels, „Dzieła”, t. 4, Warszawa 1962, str. 514).
– Red.
- 3 -
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfm-uw.w.pl
Fryderyk Engels – Zasady komunizmu (1847 rok)
którą nie tylko równie dobrze, ale znacznie lepiej mogła wykonać maszyna. W ten sposób wszystkie te
gałęzie przemysłu, jedna po drugiej, popadały na równi z przędzalnictwem i tkactwem we władanie siły
pary, maszyn i systemu fabrycznego. Ale tym samym dostały się one jednocześnie całkowicie w ręce
wielkich kapitalistów, robotnicy zaś pozbawieni zostali i tutaj ostatnich resztek swej samodzielności.
Stopniowo system fabryczny ogarniał nie tylko manufakturę we właściwym tego słowa znaczeniu, lecz
również rzemiosło, albowiem i w tej dziedzinie wielcy kapitaliści, zakładając duże warsztaty, które
pozwalały oszczędzić wiele kosztów i znacznie dalej posunąć podział pracy, coraz bardziej wypierali
drobnych rzemieślników. W konsekwencji doszliśmy obecnie do tego, że w krajach cywilizowanych prawie
każdy rodzaj pracy wykonywany jest systemem fabrycznym, że prawie we wszystkich dziedzinach pracy
rzemiosło i manufaktura zostały wyparte przez wielki przemysł. Wskutek tego dotychczasowy stan średni, a
zwłaszcza drobni rzemieślnicy, coraz bardziej upada, dotychczasowe położenie robotników zmienia się
całkowicie i powstają dwie nowe klasy, które pochłaniają stopniowo wszystkie pozostałe, mianowicie:
I. Klasa wielkich kapitalistów, która już obecnie we wszystkich cywilizowanych krajach weszła w
niemal wyłączne posiadanie wszystkich środków do życia i niezbędnych do ich wytwarzania surowców i
narzędzi (maszyn, fabryk). Jest to klasa bourgeois albo burżuazja.
II. Klasa ludzi pozbawionych wszelkiej własności, którzy skazani są na to, by sprzedawać swą pracę
burżuazji i otrzymywać w zamian konieczne dla swojej egzystencji środki do życia. Ta klasa nazywa się
klasą proletariuszy albo proletariatem.
5 p y t a n i e :
W j a k i c h w a r u n k a c h p r o l e t a r i u s z e s p r z e d a j ą b u r ż u a z j i s w ą
p r a c ę ?
O d p o w i e d ź :
Praca jest takim samym towarem jak każdy inny i cenę jej określają ściśle te same prawa, co cenę
każdego innego towaru. Cena zaś towaru pod panowaniem wielkiego przemysłu albo wolnej konkurencji –
co, jak zobaczymy, na jedno wychodzi – jest przeciętnie zawsze równa kosztom produkcji danego towaru.
Cena pracy jest więc także równa kosztom produkcji pracy. Na koszty produkcji pracy składają się zaś
środki żywności dokładnie w takiej ilości, jaka jest konieczna, by robotnik mógł zachować zdolność do
pracy i by klasa robotnicza nie wymarła. Robotnik nie otrzyma więc za swą pracę więcej, niż do tego celu
potrzeba. Zatem cena pracy, czyli płaca robocza, będzie najniższa, będzie stanowiła minimum tego, co jest
potrzebne do utrzymania się przy życiu. Że zaś stan interesów bywa raz lepszy, raz gorszy, będzie więc
robotnik otrzymywał raz więcej, raz mniej, podobnie jak i fabrykant otrzymuje raz mniej, raz więcej za swój
towar. Podobnie jednak jak fabrykant, jeśli uwzględnić średnią dobrych i złych czasów, nie otrzymuje za
swój towar ani więcej, ani mniej, niż wynoszą jego koszty produkcji, podobnie i robotnik średnio nie
otrzyma ani więcej, ani mniej niż właśnie owo minimum. To ekonomiczne prawo płacy roboczej będzie się
urzeczywistniało z tym większym rygorem, w im większym stopniu wielki przemysł opanowywać będzie
wszystkie gałęzie pracy.
6 p y t a n i e :
J a k i e k l a s y p r a c u j ą c e i s t n i a ł y p r z e d r e w o l u c j ą p r z e m y s ł o w ą ?
O d p o w i e d ź :
Na poszczególnych szczeblach rozwoju społeczeństwa klasy pracujące żyły w różnych warunkach i
różne było ich położenie w stosunku do klas posiadających i panujących. W starożytności pracujący byli
niewolnikami
swoich właścicieli, tak jak są nimi jeszcze w wielu zacofanych krajach, a nawet do dziś w
południowej części Stanów Zjednoczonych. W wiekach średnich byli oni
poddanymi
szlachty, do której
należała ziemia, i są nimi jeszcze dotąd na Węgrzech, w Polsce i w Rosji. Ponadto w wiekach średnich aż
do rewolucji przemysłowej byli w miastach czeladnicy, którzy pracowali u majstrów-drobnomieszczan, a
- 4 -
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfm-uw.w.pl
Fryderyk Engels – Zasady komunizmu (1847 rok)
równolegle z rozwojem manufaktury zaczęli się pojawiać stopniowo robotnicy manufaktury, których
zatrudniali już więksi kapitaliści.
7 p y t a n i e :
C z y m r ó ż n i s i ę p r o l e t a r i u s z o d n i e w o l n i k a ?
O d p o w i e d ź :
Niewolnik sprzedany zostaje raz na zawsze, proletariusz musi sprzedawać się sam codziennie i co
godzinę. Poszczególny niewolnik, jako własność
jednego
pana, posiada, już z uwagi na własny interes tego
pana, egzystencję zapewnioną, choćby nawet najnędzniejszą. Poszczególny proletariusz, będąc niejako
własnością całej
klasy
burżuazji, której sprzedaje swą siłę roboczą tylko wtedy, gdy jest ona komukolwiek
potrzebna, nie ma zapewnionej egzystencji. Egzystencję tę ma zapewnioną tylko
klasa
proletariuszy jako
całość. Niewolnik jest poza sferą konkurencji, proletariusz tkwi w niej i odczuwa wszystkie jej wahania.
Niewolnika ma się za rzecz, a nie za członka społeczeństwa obywatelskiego; proletariusz jest uznany za
osobę, za członka społeczeństwa obywatelskiego. Niewolnik może zatem posiadać lepsze warunki bytu niż
proletariusz, jednakże proletariusz należy do społeczeństwa znajdującego się na wyższym szczeblu rozwoju
i sam stoi na wyższym szczeblu niż niewolnik. Niewolnik wyzwala się przez to, że spośród wszystkich
stosunków własności prywatnej usuwa jedynie stosunek niewolnictwa, dzięki czemu sam staje się dopiero
proletariuszem; proletariusz może się wyzwolić wtedy tylko, gdy zniesie w ogóle własność prywatną.
8 p y t a n i e :
C z y m r ó ż n i s i ę p r o l e t a r i u s z o d c h ł o p a p o d d a n e g o ?
O d p o w i e d ź :
Chłop poddany ma w posiadaniu i użytkowaniu narzędzie produkcji, skrawek ziemi, w zamian za co
oddaje część dochodu lub wykonuje pewną pracę. Proletariusz pracuje za pomocą narzędzi produkcji
należących do innej osoby, na rachunek tej osoby, w zamian za co otrzymuje część dochodu. Chłop
poddany oddaje, proletariusz otrzymuje. Chłop poddany ma zapewniony byt, proletariusz nie posiada
zapewnionego bytu. Chłop poddany jest poza konkurencją, proletariusz w niej tkwi. Chłop poddany
wyzwala się albo w ten sposób, że ucieka do miasta, gdzie staje się rzemieślnikiem, albo w ten sposób, że
zamiast pracy i plonów daje swemu panu pieniądze i staje się wolnym dzierżawcą, albo w ten sposób, że
wypędza swego feudalnego pana i sam staje się właścicielem, krótko mówiąc: jeśli w ten lub inny sposób
wstępuje w szeregi klasy posiadającej i w sferę konkurencji. Proletariusz wyzwala się znosząc konkurencję,
własność prywatną i wszystkie różnice klasowe.
9 p y t a n i e :
C z y m r ó ż n i s i ę p r o l e t a r i u s z o d r z e m i e ś l n i k a ?
O d p o w i e d ź :
W przeciwieństwie do proletariuszy, tak zwani rzemieślnicy występowali niemal wszędzie w
przeciągu ostatniego (osiemnastego) wieku i jak dotąd nadal występują. Są proletariuszami w najlepszym
razie tylko chwilowo. Ich celem jest akumulować kapitał własnoręcznie i w ten sposób wyzyskiwać innych
robotników. Często mogą osiągnąć ten cel tam, gdzie gildie rzemieślnicze nadal istnieją lub gdzie wolność
od ich ograniczeń nie doprowadziła jeszcze do powstania metod fabrycznych w pracy rzemieślniczej i do
gwałtownej konkurencji. Ale jak tylko system fabryczny zostanie wprowadzony do rzemiosła i w pełni
rozwinie się konkurencja, poprzednie stosunki znikną, a rzemieślnicy będą stawać się bardziej i bardziej
proletariuszami. Rzemieśln
icy mogą wyzwolić się, albo poprzez przyłączenie się do burżuazji, albo
3
Po tym pytaniu w rękopisie Engelsa pozostawione jest wolne miejsce (pół stronicy) na odpowiedź. „Zarys komunistycznego
wyznania wiary” podaje odpowiedź na to samo pytanie (punkt 12).
– Red.
- 5 -
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfm-uw.w.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]