doktryna Monroe, Matura WOS
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
„My Amerykanie, stanowimy szczególny naród,
Naród wybrany. Jeste
Ļ
my Izraelem naszych czasów,
Niesiemy ark
ħ
wolno
Ļ
ci
Ļ
wiatu”
Herman Melville
1819-1891 autor min.” Moby Dick ‘a”
„Nie przestaj
ħ
uwa
Ň
a
ę
powstania Ameryki za
Ļ
wiadomy zmysł Opatrzno
Ļ
ci,
którego celem jest o
Ļ
wiecenie i wyzwolenie ludzko
Ļ
ci,
znajduj
Ģ
cej si
ħ
jeszcze w stanie niewolnictwa”
John Adams
1
R
EALIZACJA DOKTRYNY PREZYDENTA
J
AMESA
M
ONROE
W POLITYCE
S
TANÓW
Z
JEDNOCZONYCH
A
MERYKI
P
ÓŁNOCNEJ
W LATACH
1823-1918.
Tomasz Jaskóła
1
Adams J.,
Autobiography,
tom IV, s. 158
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
1
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
Geneza wielko
Ļ
ci
Rodz
Ģ
ce si
ħ
w ko
ı
cu XVIII w. nowe pa
ı
stwo anglosaskie w Ameryce Północnej -
Stany Zjednoczone od razu zaj
ħ
ło znacz
Ģ
c
Ģ
pozycj
ħ
w
Ļ
ród pa
ı
stw
Ļ
wiata. Znamienny był
fakt, i
Ň
sami Amerykanie, ju
Ň
od pocz
Ģ
tku istnienia ich pa
ı
stwa posiadali wizj
ħ
posłannictwa.
Mówiono o „oczywistym przezna-czeniu”
2
, natomiast Herman Melville pisał: „My
Amerykanie, stanowimy szczególny naród, Naród wybrany. Jeste
Ļ
my Izraelem naszych
czasów, niesiemy ark
ħ
wolno
Ļ
ci
Ļ
wiatu”
3
. Wojna o niepodległo
Ļę
w latach 1775-83, a jeszcze
bardziej przyczyny tej wojny ukazała rodz
Ģ
c
Ģ
si
ħ
rywalizacje mi
ħ
dzy „stara monarchi
Ģ
”, a 13
pr
ħŇ
nymi gospodarczo koloniami. Podstaw
Ģ
tego pa
ı
stwa b
ħ
dzie Konstytucja opracowana
przez Konwencj
ħ
Konstytucyjn
Ģ
w 1787 r. Przyj
ħ
cie konstytucji oraz wygrana Jerzego
Waszyngtona w wyborach prezydenckich wraz z dziesi
ħ
cioma pierwszymi poprawkami do
konstytucji z 1791 r. stanowi
Ģ
prawdziwa podstaw
ħ
tego pa
ı
stwa, które od teraz mogło
po
Ļ
wieci
ę
si
ħ
temu, do czego było najbardziej powołane, czyli misji zbawiania
Ļ
wiata.
Pomogła w tym pr
ħŇ
nie rozwijaj
Ģ
ca si
ħ
gospodarka, ju
Ň
pod koniec XVIII w. USA
zdecydowanie wysun
ħ
ło si
ħ
na drugie miejsce w handlu na oceanie Atlantyckim po Wielkiej
Brytanii
4
.
W polityce wewn
ħ
trznej pierwsze lata istnienia USA było zdominowane przez konflikt
federalistów z antyfederalistami. Nie ma dzi
Ļ
w
Ģ
tpliwo
Ļ
ci, i
Ň
szal
ħ
zwyci
ħ
stwa na korzy
Ļę
federalistów przewa
Ň
ył Hamilton jako sekretarz skarbu. Wprowadził podatki akcyzowe, oraz
utworzył Bank Federalny (1790), co pozwoliło Unii okrzepn
Ģę
.
Polityka zagraniczna pa
ı
stwa w pierwszych dwóch dekadach XIX w. równie
Ň
była
zdominowana przez spór i rywalizacje federalistów z anty federalistami. Przykładem był
konflikt wokół Luizjany odkupionej od Napoleona Bonaparte w 1803 r. Ówczesny przywódca
republikanów i Prezydent USA Tomasz Jefferson poparł t
Ģ
transakcje wzmacniaj
Ģ
c
Ň
ywioł
2
Fulbright J. W., “
Of Destiny and Choice
”, Intrenational Herald Tribune, 31. 01. 1968
3
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
2
Julien C.,
Imperium ameryka
ı
skie
, Warszawa 1971, s. 18-20
4
ņ
ywczy
ı
ski M.,
Historia Powszechna 1789-1870
, Warszawa 1990, s. 164;
Konstytucja Stanów Zjednoczonych
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
ziemia
ı
ski, na którym głównie opierali si
ħ
republikanie. Wtedy podj
ħ
to pierwsz
Ģ
prób
ħ
secesji cz
ħĻ
ci terytorium Unii. W tym czasie Wielka Brytania nie była w stanie prowadzi
ę
polityki rewindykacji ziem i praw suwerennych w stosunku do USA, gdy
Ň
walczyła w
koalicjach antyfrancuskich przeciwko Napoleonowi, gdzie zagro
Ň
one były jej
Ň
ywotne
interesy.
Pierwszym wyra
Ņ
nym krokiem w kierunku ekspansywnej polityce Stanów
Zjednoczonych była próba wykorzystania kłopotów Wielkiej Brytanii i próba si
ħ
gni
ħ
cia po
Kanad
ħ
w 1812 r. Do wojny USA poprowadził prezydent James Madison. Efektem tej
wyprawy po Kanad
ħ
było zburzenie Waszyngtonu oraz brak sukcesów Amerykanów w polu.
Ostatecznie 24 grudnia 1814 r. w Gandawie przy po
Ļ
rednictwie cara Aleksandra I Romanowa
zawarto pokój na zasadzie
status quo ante.
Ekspansja Stanów Zjednoczonych nosiła znamiona całkowicie zorganizowanej
działalno
Ļ
ci maj
Ģ
cej tylko jeden cel – zapewni
ę
ziemi
ħ
szeroko napływaj
Ģ
cym imigrantom z
Europy i nadwy
Ň
kom ludno
Ļ
ci migruj
Ģ
cej na zachód. Warto przytoczy
ę
,
Ň
e tylko w latach
1840-55 przybyło do USA ponad 3,5 ml emigrantów. Po Luizjanie (1803) przyszła kolej na
Floryd
ħ
, która stanowił reszt
ħ
Ļ
wietnego niegdy
Ļ
imperium hiszpa
ı
skiego na terenie Ameryki
5
. Jej przył
Ģ
czenie nast
Ģ
piło w 1819 r.. W 1836 r. osadnicy ameryka
ı
scy podj
ħ
li udana prób
ħ
oderwania Teksasu od Meksyku. W roku 1845 Teksas stał si
ħ
pełnoprawnym stanem. Rychło
okazało si
ħ
,
Ň
e pretensje Meksyku do terytorium Teksasu stało si
ħ
przyczyn
Ģ
nowej wojny.
Zako
ı
czyła si
ħ
ona katastrof
Ģ
dla Meksyku, gdy
Ň
pokój w Gwadelup
ħ
Hidalgo pozbawiał ich
Teksasu oraz terytorium dzisiejszej Nevady i Kalifornii (terytorium Utah, Kalifornii oraz
Nowy Meksyk).
W zwi
Ģ
zku z ekspansj
Ģ
powstała potrzeba tworzenia nowych stanów. I tak w roku
1821 Unia liczyła ju
Ň
23 stany.
Mo
Ň
na bez przesady stwierdzi
ę
, i
Ň
polityka skupiania terytorium pa
ı
stwa na terenie
Ameryki Północnej oraz polityka swoistego panamerykanizmu wymy
Ļ
lona przez prezydenta
Jamesa Monroe wzajemnie si
ħ
uzupełniaj
Ģ
oraz s
Ģ
nierozerwalnie ze sob
Ģ
zwi
Ģ
zane.
Wielka Historia Powszechna
, t. VI w II cz
ħĻ
ci („Od Wielkiej Rewolucji do wojny
Ļ
wiatowej” napisali J. Feldman oraz H.
Wereszycki), Warszawa 1936;
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
3
5
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
James Monroe
Ň
yj
Ģ
cy w latach (1758-1831), był 5 prezydentem USA. Sformułował 2
XII 1823 słynn
Ģ
zasad
ħ
polityki zagranicznej USA. Polegała ona w skrócie na
niedopuszczaniu do interwencji mocarstw europejskich w sprawy wewn
ħ
trzne pa
ı
stw półkuli
zachodniej
6
. Na jej podstawie USA ustaliły jednostronnie,
Ň
e ich prawa suwerenne
rozci
Ģ
gaj
Ģ
si
ħ
na cały kontynent ameryka
ı
ski. Warto przytoczy
ę
charakterystyczn
Ģ
karier
ħ
młodego wojskowego Jamesa Monroe, który w wieku 21 lat awansował do stopnia
pułkownika. Jerzy Waszyngton zwykł był mawia
ę
o nim: „Monroe to dzielny, aktywny i
inteligentny oficer”
7
. W wieku 32 lat został wybrany na senatora. Pełnił te
Ň
wa
Ň
ne misje
dyplomatyczne z ramienia Waszyngtona. Był dalekowzrocznym politykiem, który ju
Ň
wtedy
proponował
Ļ
cisły sojusz z Francj
Ģ
, wiedz
Ģ
c,
Ň
e pa
ı
stwo to stanowi przeciwwag
ħ
dla W.
Brytanii. Ju
Ň
jako gubernator stanu Wirginia rychło oka
Ň
e si
ħ
,
Ň
e miał absolutna racj
ħ
. W
1803 r. pojechał do Napoleona i brał udział w... odkupieniu od Francji terytorium Luizjany
(ogromne terytorium na zachód od Missisipi). Został pierwszym sekretarzem stanu, który
jednocze
Ļ
nie pełnił funkcj
ħ
sekretarza obrony. W roku 1816 został wybrany na pierwsza
kadencj
ħ
prezydenta USA. Drug
Ģ
kadencje rozpocz
Ģ
ł od 1820 r., lecz nie było to tak
efektowne zwyci
ħ
stwo jak pierwsze, które dokona si
ħ
ledwie 1 głosem elektorskim.
Nie ma w
Ģ
tpliwo
Ļ
ci,
Ň
e ostatnie lata prezydentury przyniosły Monroe powa
Ň
ne
zaniepokojenie. Mo
Ň
na si
ħ
dopatrywa
ę
w tych zjawiskach genezy „Doktryny Monroe’a”.
Pierwszym zjawiskiem była deklaracja cara Rosji Aleksandra I w sprawie prawa suwerennego
do terytoriów le
ŇĢ
cych nad Pacyfikiem od Alaski po 51 równole
Ň
nik (wyspa Vancouwer).
Odpowied
Ņ
wyartykułowana przez ówczesnego sekretarza stanu USA na polecenie prezydenta
warta jest cytatu: (przyp. autora: Stany Zjednoczone...) „ zmuszone s
Ģ
zakwestionowa
ę
prawo
Rosji do jakichkolwiek roszcze
ı
terytorialnych na tym kontynencie i musz
Ģ
jasno stwierdzi
ę
,
Ň
e kontynent ameryka
ı
ski nie stanowi ju
Ň
przedmiotu jakichkolwiek nowych kolonialnych
roszcze
ı
europejskich [...], Jest to by
ę
mo
Ň
e najwła
Ļ
ciwszy moment, aby szczerze i wyra
Ņ
nie
powiedzie
ę
rz
Ģ
dowi rosyjskiemu,
Ň
e opanowanie przez Rosj
Ģ
jakiejkolwiek cz
ħĻ
ci kontynentu
ameryka
ı
skiego nie słu
Ň
y sprawie pokoju na
Ļ
wiecie ani te
Ň
nie le
Ň
y w interesie samej
6
Winiarski W.,
Wybór
Ņ
ródeł do nauki prawa mi
ħ
dzynarodowego,
Warszawa 1933, s. 22-23; Alvarez A.,
The Monroes Doctrine. Its
Importance in the Internacional Life of the States of the New World,
7
Julien C., Imperium ameryka
ı
skie, Warszawa 1971, s.104
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
4
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
Weronie z 1822 r. Zdecydowana tam przez główne mocarstwa
ĺ
wi
ħ
tego Przymierza (Rosja,
Austria, Prusy oraz Francja) interwencja przeciwko zachwianej równowadze w Hiszpanii
burz
Ģ
cej ład po kongresie wiede
ı
skim mogła zagrozi
ę
równie
Ň
USA. Obawiano si
ħ
wówczas
podniesienia spraw zwi
Ģ
zanych z koloniami hiszpa
ı
skimi na terenie półkuli zachodniej.
Pocz
Ģ
tkowo chciano ogłosi
ę
deklaracje ameryka
ı
sko-angielsk
Ģ
, która jednak ze strony
Amerykanów była obwarowana warunkiem uznania przez Wielka Brytani
ħ
niepodległo
Ļ
ci
wszystkich kolonii hiszpa
ı
skich w Ameryce Południowej. Sama deklaracja była na r
ħ
k
ħ
Anglii, lecz uznawanie niepodległo
Ļ
ci kolonii byłoby politycznym samobójstwem,
zwa
Ň
ywszy,
Ň
e strategiczna blisko
Ļę
USA wykluczała mo
Ň
liwo
Ļę
oddziaływania W. Brytanii
na pó
Ņ
niejszy bieg spraw. Warto wspomnie
ę
,
Ň
e na ówczesnym kontynencie ameryka
ı
skim
posiadło
Ļ
ci angielskie obejmowały: Honduras Brytyjski, Jamajk
ħ
, Trynidad, Barbados,
Bermudy, Wyspy Bahama, Now
Ģ
Funlandi
ħ
, Gujan
ħ
Brytyjsk
Ģ
oraz wielk
Ģ
Kanad
ħ
(od 1840
r. autonomia, a od 1867 dominium) i od 1833 r. Falklandy.
9
Prezydent zdecydował si
ħ
na
bardzo uroczysta form
ħ
przekazania tre
Ļ
ci swej doktryny. B
ħ
dzie to „Or
ħ
dzie o stanie Unii”.
W samej formie dokumentu nale
Ň
y dopatrywa
ę
si
ħ
obietnicy „d
Ň
entelme
ı
skiej umowy”.
Stany Zjednoczone za poszanowanie swoich geopolitycznych interesów na terenie kontynentu
ameryka
ı
skiego obiecywały powrót do polityki neutralno
Ļ
ci w stosunku do Europy z czasów
prezydentury Waszyngtona. Odbiór tej jednostronnej deklaracji był w Europie
niejednoznaczny. Wszystkie czynniki polityczne
anciem regime’u
pot
ħ
piaj
Ģ
deklaracj
ħ
.
Tre
Ļę
Doktryny Monroe – wybór paragrafy 7, 48, 49
Par. 7
(...) zasada, z któr
Ģ
zwi
Ģ
zane s
Ģ
prawa i interesy Stanów Zjednoczonych, jest,
Ň
e kontynent ameryka
ı
ski ze wzgl
ħ
du
na warunki wolno
Ļ
ci i niepodległo
Ļ
ci, które zdobył i utrzymuje, nie mo
Ň
e by
ę
uwa
Ň
any za teren przyszłej kolonizacji przez
Ň
adne z mocarstw europejskich ...
Ten
Ň
e, s. 105
9
Atlas Historyczny
ĺ
wiata, PPWK, wyd. 3, Warszawa-Wrocław 1992, s. 114-115
www.mojamatura.pl / tomasz@jaskola.pl / www.mojamatura.pl
Wszelkie prawa autorskie zastrze
Ň
one
© ®
5
Rosji”
8
. Drugim czynnikiem, który niew
Ģ
tpliwie zaniepokoił prezydenta była konferencja w
8
[ Pobierz całość w formacie PDF ]