ebook Konsekwencje śmierci, ksiegowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
www.snp.infor.pl
SpoSób na płace
nr
7
(46)
TeMaT MIeSIĄca
Konsekwencje śmierci
pracownika i pracodawcy
– praktyczny poradnik
Wygaśnięcie stosunku pracy............................................
2
Dokumentowanie wygaśnięcia umowy ....................................
2
Obowiązek wydania świadectwa pracy ....................................
3
Prawa majątkowe ze stosunku pracy ......................................
4
Odprawa pośmiertna .................................................
6
Ubezpieczenie zamiast odprawy .........................................
8
Wynagrodzenie oraz ekwiwalent za urlop...................................
9
Inne odszkodowania..................................................
9
Zobowiązania zmarłego pracownika ......................................
10
Śmierć pracodawcy ..................................................
11
Obowiązek wypłaty odszkodowania ......................................
12
Świadectwo pracy ...................................................
13
2
TEMAT MIESIĄCA
Konsekwencjeśmiercipracownikaipracodawcy
–praktycznyporadnik
Wygaśnięcie stosunku pracy z powodu śmierci jednej z jego stron powo-
duje różne konsekwencje prawne. Zdarzenie to wprawdzie unormowano
w Kodeksie pracy, ale jest to regulacja dość niepełna. Kodeksowe prze-
pisy związane ze śmiercią stron stosunku pracy nie rozstrzygają bowiem
w sposób niebudzący wątpliwości wielu istotnych kwestii, np. związa-
nych z wypłatą świadczeń po zmarłym pracowniku, który nie pozostawił
żadnej rodziny.
W sytuacjach nieuregulowanych w Kodeksie pracy należy posiłkować się przepisami
prawa cywilnego. Pomocne w tym zakresie jest również orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Wygaśnięciestosunkupracy
Co do zasady, ustanie stosunku pracy może mieć formę rozwiązania, które dokonuje
się na skutek określonych czynności prawnych lub wygaśnięcia. Stosunek pracy wygasa
w związku z wystąpieniem określonych zdarzeń, z którymi ustawa przewiduje ten skutek.
Część tych zdarzeń ma charakter niezależny od woli stron. W przypadku pozostałych zda-
rzeń ich źródłem jest wprawdzie wola stron stosunku pracy, ale nie jest ona ukierunkowana
bezpośrednio na jego wygaśnięcie.
Zagadnienie wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika reguluje
art. 63
1
Kodeksu pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z jego brzmieniem, z dniem śmierci pracownika
stosunek pracy wygasa. Jest to logiczna konsekwencja faktu, że podstawą stosunku pracy
jest osobiste świadczenie pracy przez konkretnego pracownika i tym samym nie może być,
co do zasady, kontynuowane przez inną osobę, np. wskazaną przez pracownika na wypa-
dek jego śmierci.
PRZYKŁAD
Nieuleczalnie chory pracownik zatrudniony na stanowisku ślusarza sporządził oświad-
czenie, w którym upoważnił inną osobę (o takich samych kwalifikacjach) do świadczenia
za niego pracy na wypadek śmierci. W związku ze śmiercią pracownika wskazany „przy-
szły pracownik” udał się do pracodawcy w przekonaniu, że rekomendacja zmarłego
stanowi wystarczającą przesłankę umożliwiającą jego zatrudnienie. Takie ustalenia są
nieważne i nie wywołują zamierzonych skutków prawnych. Nie wiążą w żadnym zakresie
pracodawcy, a także osoby wskazanej w oświadczeniu.
Dokumentowaniewygaśnięciaumowy
Obowiązkiem każdego pracodawcy jest prowadzenie akt osobowych pracownika.
Dokumentację związaną z ustaniem zatrudnienia między stronami stosunku pracy należy
przechowywać w części C akt osobowych pracownika. Jednak dokumentacja wskazana
Sposób na płace nr 7(46)
lipiec 2013 r.
3
TEMAT MIESIĄCA
w przepisach rozporządzenia w sprawie prowadzenia akt osobowych pracownika nie jest
kompletna. Wynika to z faktu, że § 6 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia wymienia tylko te dokumen-
ty, które są związane z rozwiązaniem stosunku pracy. Nie wymienia jednak żadnego doku-
mentu związanego z jego wygaśnięciem.
Rozwiązanie stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika przewidziane w art. 63
1
k.p. jest niejako „automatyczne” i niezależne od jakichkolwiek innych zdarzeń czy czynno-
ści prawnych. Dokumentem stwierdzającym zgon (w tym zgon pracownika) jest akt zgonu.
Dokument ten nie tworzy zatem żadnego nowego stanu prawnego, tylko wskazuje na okre-
ślone okoliczności faktyczne (z którymi następnie wiążą się określone konsekwencje prawne).
Śmierć pracownika może nastąpić zarówno w czasie i miejscu pracy, jak i poza nimi.
W pierwszym przypadku pracodawca z reguły nie ma problemu z powzięciem wiadomości
o śmierci pracownika. Jeśli śmierć następuje poza czasem i miejscem pracy, np. podczas
urlopu, powstaje pytanie, czy i na jakiej podstawie pracodawca może żądać przedstawienia
aktu zgonu pracownika. Zagadnienie to nie zostało uregulowane. Zgodnie z praktyką zwy-
czajową, pracodawca jest informowany o śmierci pracownika przez jednego z członków ro-
dziny zmarłego. Poinformowaniu towarzyszy zwykle przedstawienie (jednocześnie lub póź-
niej) odpisu aktu zgonu. Czynność ta jest ważna z uwagi na przejście praw majątkowych ze
stosunku pracy po zmarłym pracowniku na członków jego rodziny. W praktyce może zda-
rzyć się sytuacja, gdy akt zgonu nie został dostarczony pracodawcy, ponieważ zmarły pra-
cownik nie miał rodziny lub nie utrzymywał z nią kontaktu. Wówczas pracodawca kierując
się interesem prawnym może złożyć wniosek o odpis zupełnego aktu zgonu na podstawie
art. 83 ust. 2 ustawy z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego. Zgodnie z tym
przepisem, odpisy aktów stanu cywilnego i zaświadczenia o dokonanych w księgach stanu
cywilnego wpisach lub o ich braku mogą być również wydane na wniosek innych osób, któ-
re wykażą w tym interes prawny. Tak uzyskany odpis aktu zgonu jest następnie składany do
akt osobowych pracownika.
Problem może powstać również wtedy,
gdy śmierć pracownika nie została stwier-
dzona w trybie zwykłym (sporządzenie aktu
zgonu na podstawie karty zgonu w czasie
zmiany w zakładzie, w którym zgon nastą-
pił), choć jego śmierć jest niewątpliwa. W ta-
kiej sytuacji pracodawca, jako podmiot ma-
jący interes prawny, ma prawo zwrócić się do sądu o stwierdzenie zgonu (na podstawie
art. 535 Kodeksu postępowania cywilnego – dalej: k.p.c.) Wydane przez sąd prawomocne
postanowienie stwierdzające zgon stanowi podstawę do sporządzenia aktu zgonu przez
kierownika urzędu stanu cywilnego (właściwego ze względu na miejsce zgonu, a nie miej-
sce zamieszkania zmarłego).
UWAGA!
Pracodawca może złożyć wniosek do urzędu sta-
nu cywilnego o odpis zupełnego aktu zgonu
pracownika.
Obowiązekwydaniaświadectwapracy
Obowiązujące przepisy Kodeksu pracy nie zawierają regulacji dotyczących wydawania
świadectwa pracy w związku ze śmiercią pracownika. Trudno bowiem uznać za wyczerpującą
www.snp.infor.pl
Sposób na płace nr 7(46)
4
TEMAT MIESIĄCA
regulację zawartą w art. 97 § 1 k.p., zgodnie z którą w związku z wygaśnięciem stosunku pra-
cy pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie wydać świadectwo pracy. Warto w tej sytuacji
odwołać się do rozporządzenia w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy. Powołując
się na § 3 tego rozporządzenia, w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci
pracownika pracodawca jest zobowiązany sporządzić świadectwo pracy oraz włączyć je do
akt osobowych zmarłego.
Pracodawca powinien sporządzić świa-
dectwo pracy niezwłocznie, gdy tylko
otrzyma informację o śmierci pracownika.
Z wnioskiem o wydanie przez pracodawcę
świadectwa pracy może wystąpić członek
rodziny zmarłego pracownika, a także inna
osoba będąca jego spadkobiercą. Wówczas może pojawić się wątpliwość, czy pracodaw-
ca powinien wstrzymać się ze sporządzeniem świadectwa pracy do momentu otrzymania
odpisu aktu zgonu. Uwzględniając fakt, że obowiązek sporządzenia świadectwa pracy ma
charakter ustawowy, pracodawca nie powinien uzależniać jego wykonania od uprzedniego
otrzymania aktu zgonu.
W przypadku odmowy wydania przez pracodawcę świadectwa pracy po zmarłym pracow-
niku członkowie jego rodziny bądź osoby uprawnione do dziedziczenia mogą dochodzić wy-
dania świadectwa przed sądem pracy.
Świadectwo pracy stanowi dokument mocno sformalizowany, a błędy w jego treści
są dość powszechnym zjawiskiem (niezależnie od przyczyny ustania stosunku pracy).
Może się zatem zdarzyć, że świadectwo pracy wydane w związku z wygaśnięciem sto-
sunku pracy na skutek śmierci pracownika jest wypełnione błędnie lub wymaga uzupeł-
nienia. W takim przypadku członkowie rodziny zmarłego pracownika, jak również jego
spadkobiercy, mają prawo domagać się sprostowania tego dokumentu. Uprawnienie to
nie wynika bezpośrednio ani z Kodeksu pracy, ani z rozporządzenia w sprawie szcze-
gółowej treści świadectwa pracy. Prawo do otrzymania prawidłowo wypełnionego świa-
dectwa pracy wynika raczej z ogólnego uprawnienia do otrzymania świadectwa, które
w sposób prawidłowy dokumentuje przebieg zatrudnienia zmarłego pracownika. Należy
zauważyć, że regulacje w zakresie wydawania świadectwa pracy w kontekście śmierci
pracownika są niepełne i niedoskonałe.
UWAGA!
W przypadku śmierci pracownika pracodawca po-
winien sporządzić świadectwo pracy i włączyć je do
części C akt osobowych.
Prawamajątkowezestosunkupracy
Prawa majątkowe ze stosunku pracy zmarłego pracownika przechodzą w równych częś-
ciach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty ro-
dzinnej (art. 63
1
§ 2 k.p.). Przepisy Kodeksu pracy nie zawierają definicji praw majątkowych
ze stosunku pracy. Uwzględniając art. 63
1
§ 2 k.p. należy kategorycznie podkreślić, że defi-
nicję „praw majątkowych” ze stosunku pracy trzeba pojmować wąsko i w sposób uwzględ-
niający dosłowne brzmienie tego przepisu. Należy zatem przyjąć, że prawa te mogą wynikać
tylko ze stosunku pracy, a nie z innego stosunku, choćby związanego ze stosunkiem pracy.
Oznacza to, że członkowie rodziny zmarłego pracownika mogą dochodzić tylko określonych
Sposób na płace nr 7(46)
lipiec 2013 r.
5
TEMAT MIESIĄCA
świadczeń ze stosunku pracy. Roszczenia ze stosunków towarzyszących stosunkowi pracy
mogą być zatem dochodzone przez te osoby na podstawie przepisów prawa spadkowego.
PRZYKŁAD
Adam O. był zatrudniony na stanowisku mechanika samochodowego. Dodatkowo na
podstawie umowy cywilnoprawnej wykonywał czynności jako kierowca pracodawcy.
Mimo że z pracodawcą łączyły go stosunek pracy i umowa cywilnoprawna, w zakres
praw majątkowych ze stosunku pracy będą wchodziły tylko roszczenia ze stosunku
pracy. Tym samym nie będzie możliwe dochodzenie roszczeń wynikających z cywilne-
go zatrudnienia jako praw majątkowych ze stosunku pracy. Takie roszczenia mogą być
dochodzone zgodnie z przepisami prawa spadkowego.
Krąg osób uprawnionych do dziedziczenia wskazanych w przepisach Kodeksu pra-
cy nie został precyzyjnie określony. Warto w tym miejscu przywołać postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Katowicach, który w wyroku z 11 grudnia 1996 r. (sygn. akt III APz 18/96,
OSA 1998/10/40) stwierdził, że:
(…) przepis art. 631 § 2 k.p. dotyczy materii wejścia w konkretne prawa po zmarłym
pracowniku, a regulacja ta określa istotne uproszczone, bo z pominięciem prawa spad-
kowego zasady realizacji świadczeń wynikających ze stosunku pracy, w którym pozo-
stawał zmarły pracownik na rzecz jego najbliższej rodziny. Realizacja tych świadczeń będzie
mogła zatem następować na rzecz małżonka i innych członków rodziny, do których [utrzymania
– przyp. red.] zmarły pracownik przyczyniał się za życia, bez wymogu uprzedniego formalnego
oczekiwania przez sąd spadkowy o stwierdzeniu praw do spadku i podziale tego spadku (…).
Osobami uprawnionymi do świadczeń po śmierci pracownika są: jego małżonek oraz
inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj.: dzieci własne, dzieci drugiego
małżonka, dzieci przysposobione przyjęte na wychowanie i utrzymanie do osiągnięcia pełno-
letności, wnuki, rodzeństwo oraz inne dzieci (w tym również w ramach rodziny zastępczej),
małżonek zmarłego oraz jego rodzice (za rodziców uważa się też ojczyma i macochę oraz
osoby przysposabiające).
Małżonek zmarłego pracownika jest uprawniony do otrzymania świadczeń w związku z wy-
gaśnięciem stosunku pracy na skutek śmierci pracownika bez względu na to, czy ma prawo
do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku. Małżonek zmarłego pracownika ma prawo
do świadczeń również wtedy, gdy między małżonkami była ustanowiona rozdzielność mająt-
kowa, a także gdy nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego. Z punktu widzenia
wskazanych uprawnień istotnym warunkiem jest, aby zmarły pracownik oraz jego małżonek
byli małżeństwem w momencie śmierci pracownika.
Z odmiennymi regułami w zakresie prawa do świadczeń po zmarłym pracowniku mamy
do czynienia wówczas, gdy zapadło orzeczenie dotyczące separacji, która ma skutki prawne
jak rozwód. W takim przypadku, mimo że małżeństwo formalnie trwa, małżonek nie będzie
podmiotem uprawnionym do otrzymania świadczeń po zmarłym pracowniku.
www.snp.infor.pl
Sposób na płace nr 7(46)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]